Trải qua hơn một năm thực hiện, hàng nghìn cán bộ công an đã không ngại nắng mưa, ngày đêm đi khắp các làng quê Việt Nam để thu thập mẫu ADN của thân nhân liệt sĩ. Nhờ đó, hành trình “trả lại tên cho các Anh hùng” đã có những bước chuyển mình quan trọng với sự hỗ trợ của trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn và công nghệ gen tiên tiến.

Ngày 23/7/2024, nhân kỷ niệm 77 năm Ngày Thương binh – Liệt sĩ, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã nhấn nút khởi động Ngân hàng Gen (ADN) thân nhân liệt sĩ chưa xác định thông tin và thân nhân liệt sĩ. Dự án do Bộ Công an đứng ra thực hiện, với sự đồng hành của GeneStory, đơn vị tiên phong trong việc tạo lập dữ liệu cho Ngân hàng gen. Sau tròn một năm, dự án đã thu được hơn 51.000 mẫu gen từ khắp mọi miền đất nước. Mỗi mẫu gen là một tia hy vọng, thắp sáng niềm tin cho những gia đình vẫn ngày đêm mong ngóng.

Đã có 16 gia đình tìm lại được hài cốt người thân, 16 liệt sĩ được trở về quê hương sau hàng chục năm nơi chiến trường xa. Trong số những gia đình tìm được người thân, có gia đình liệt sĩ Lương Bá Nho, người đã hy sinh vào năm 1970. Hài cốt của anh được tìm thấy tại nghĩa trang liệt sĩ Đức Cơ, tỉnh Gia Lai, sau hơn 50 năm mất tích. Sự kiện này không chỉ mang lại niềm vui cho gia đình mà còn cho thấy hiệu quả của việc ứng dụng công nghệ gen trong việc xác định danh tính liệt sĩ.

Giáo sư Vũ Hà Văn, nhà đồng sáng lập GeneStory, khẳng định rằng công nghệ gen tiên tiến sẽ giúp nối lại những mảnh ghép của quá khứ và hiện tại. “Mỗi một mẫu gen được thu thập hôm nay không chỉ là mẫu vật sinh học, mà còn là sự kết nối ký ức, sự nối dài của tình thân qua nhiều thế hệ.”

Dự án Ngân hàng Gen Việt Nam đặt mục tiêu thu thập 1 triệu mẫu gen từ thân nhân để xác định danh tính cho khoảng 500.000 liệt sĩ. Với sự hỗ trợ của các thuật toán AI và hệ thống dữ liệu tham chiếu đặc trưng của người Việt, dự án hứa hẹn sẽ mở ra một kỷ nguyên mới trong việc xác định danh tính liệt sĩ và ứng dụng trong các lĩnh vực khác như chăm sóc sức khỏe cá nhân hóa và y tế.

Ngân hàng Gen liệt sĩ: Một năm hoạt động, hơn 51.000 mẫu ADN thu nhận, 16 liệt sĩ vô danh được xác minh danh tính

Sau một năm hoạt động, Ngân hàng Gen liệt sĩ đã thu nhận hơn 51.000 mẫu ADN từ thân nhân, giúp xác minh danh tính 16 liệt sĩ vô danh. Dự án này là một nỗ lực nhân văn của Chính phủ, Bộ Công an và doanh nghiệp GeneStory, với mục tiêu tìm lại người thân cho hàng trăm nghìn gia đình.

Ngân hàng Gen liệt sĩ được thành lập vào ngày 23.7.2024, với nhiệm vụ sử dụng công nghệ giám định ADN hiện đại để xác minh danh tính của các liệt sĩ. Thông qua việc sàng lọc và đối chiếu ADN của thân nhân với các mẫu hài cốt liệt sĩ chưa xác định được danh tính, ngân hàng gen tiến hành xác minh chính xác danh tính của các liệt sĩ.

Tính đến tháng 7.2025, ngân hàng gen đã tiếp nhận hơn 51.000 mẫu ADN từ thân nhân liệt sĩ tại 34 tỉnh, thành, đạt khoảng 5% mục tiêu quốc gia là 1 triệu mẫu vào năm 2030. Qua đó, hoàn thành phân tích, cập nhật vào cơ sở dữ liệu căn cước hơn 11.000 mẫu. Đặc biệt, tính đến thời điểm hiện tại đã xác định được danh tính 16 trường hợp.

Toàn bộ chi phí liên quan đến việc thu mẫu, phân tích, đối sánh và trả kết quả đều được miễn phí. Nguồn kinh phí thực hiện đến từ sự đóng góp của các doanh nghiệp trên cả nước.

GeneStory, đơn vị xây dựng Ngân hàng Gen liệt sĩ, cho biết ngân hàng được xây dựng hiện đại, bảo mật. Hệ thống hỗ trợ lưu trữ, phân tích chính xác hàng chục nghìn mẫu ADN, chuẩn hóa quy trình thu mẫu, kiểm soát chất lượng và đào tạo kỹ thuật viên.

Đến năm 2030, ngân hàng gen đặt mục tiêu hoàn thành việc thu nhận 1 triệu mẫu ADN từ thân nhân, góp phần xác định danh tính hàng chục nghìn liệt sĩ vô danh, đồng thời phục vụ cho việc quy tập hài cốt và nghiên cứu y học di truyền trong dài hạn.

Dự án không chỉ là một công trình khoa học mang tầm quốc gia, mà còn là biểu tượng cho lòng tri ân sâu sắc của dân tộc Việt Nam với những anh hùng đã ngã xuống vì hòa bình và độc lập của Tổ quốc.

Công nghệ trả lại danh tính cho liệt sĩ

Trong hành trình ‘trả lại tên’ cho các liệt sĩ, mới đây, Mỹ cũng đã bàn giao trang thiết bị, vật tư, hóa chất và quy trình xét nghiệm ADN cho Việt Nam nhằm phục vụ giám định hài cốt chưa định danh trong chiến tranh tại Việt Nam.

GS-TS Chu Hoàng Hà – Phó chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam (VAST) – cho biết, gần hai năm qua trong quá trình thực hiện giám định hài cốt, các nhà khoa học của Viện Sinh học và các chuyên gia quốc tế đã nỗ lực không ngừng để phát triển, tối ưu hóa và chuyển giao công nghệ phân tích ADN hài cốt liệt sĩ tiên tiến trên nền kỹ thuật giải trình tự thế hệ mới (NGS), dựa trên các chỉ thị SNP phù hợp với điều kiện đặc thù của Việt Nam do phần lớn các mẫu hài cốt đã bị phân hủy nặng sau nhiều thập kỷ trong môi trường nhiệt đới nóng ẩm.

Các kết quả thu được rất đáng ghi nhận: tỷ lệ chiết tách thành công ADN từ các mẫu hài cốt tăng từ 22% lên tới 70% – minh chứng cho một bước tiến quan trọng về công nghệ. Việc giải trình tự gen và phân tích chỉ thị SNP đã mở ra khả năng khớp nối với thân nhân có quan hệ huyết thống xa đến 4 hoặc 5 thế hệ – điều chưa từng đạt được trước đây.

Đây là lần đầu tiên các chuyên gia đã chứng minh được tính khả thi của việc áp dụng công nghệ tiên tiến với nền tảng kỹ thuật SNP-NGS vào công tác giám định ADN hài cốt liệt sĩ Việt Nam.

Việc đầu tư, tiếp nhận và đưa vào vận hành các trang thiết bị phân tích ADN hiện đại đánh dấu một bước tiến quan trọng, giúp các nhà khoa học nâng cao năng lực kỹ thuật và làm chủ hoàn toàn công nghệ. Nhờ đó, quy trình phân tích mẫu hài cốt lâu năm được thực hiện trên quy mô lớn, với độ chính xác cao, mở ra khả năng khớp nối dữ liệu ADN giữa mẫu hài cốt và mẫu thân nhân có quan hệ huyết thống xa đến 4-5 thế hệ.

Trong bối cảnh công tác xác minh danh tính liệt sĩ tại Việt Nam đang gặp nhiều thách thức, các cơ quan chức năng đang tích cực triển khai các giải pháp công nghệ hiện đại và hợp tác quốc tế để đẩy nhanh tiến độ giám định ADN. Hiện nay, cả nước vẫn còn khoảng 300.000 mộ liệt sĩ mà thông tin về họ chưa được làm rõ, và có khoảng 180.000 hài cốt liệt sĩ cần được quy tập.

Để giải quyết những tồn tại lâu năm này, ngành đang hướng tới mục tiêu đến năm 2030 sẽ xác định được danh tính của 20.000 liệt sĩ thông qua phương pháp giám định ADN. Đây là một mục tiêu đầy tham vọng và đòi hỏi sự nỗ lực, phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng cũng như sự hỗ trợ từ công nghệ và cộng đồng quốc tế.

Việc ứng dụng công nghệ hiện đại trong công tác giám định ADN được coi là một bước tiến mới, mang lại hy vọng sớm giải quyết được những tồn tại lâu năm. Công nghệ không chỉ giúp nâng cao độ chính xác trong xác định danh tính liệt sĩ mà còn giúp đẩy nhanh tiến độ, từ đó góp phần an dân và tri ân các anh hùng liệt sĩ.

Hợp tác quốc tế cũng đóng vai trò quan trọng trong quá trình này. Thông qua hợp tác với các nước, Việt Nam có thể tiếp cận với những công nghệ hiện đại, kinh nghiệm và nguồn lực cần thiết để thực hiện công tác giám định ADN. Điều này không chỉ giúp tăng cường mối quan hệ hợp tác quốc tế mà còn thể hiện sự trân trọng và tri ân của Việt Nam đối với các anh hùng liệt sĩ.

Tóm lại, với những nỗ lực không ngừng nghỉ trong việc ứng dụng công nghệ hiện đại và hợp tác quốc tế, hy vọng rằng mục tiêu xác định danh tính của 20.000 liệt sĩ thông qua phương pháp giám định ADN vào năm 2030 sẽ được thực hiện. Điều này không chỉ mang lại sự an ủi cho những gia đình đang tìm kiếm thông tin về người thân đã hy sinh mà còn góp phần xây dựng một tương lai tốt đẹp hơn cho thế hệ tương lai.

Một trường hợp đoàn tụ gia đình đầy cảm động đã diễn ra trong chương trình truyền hình đặc biệt “Như chưa hề có cuộc chia ly” (NCHCCCL). Ông Nguyễn Văn Minh, trú ở xã Liên Hương, tỉnh Lâm Đồng, đã tìm lại được gia đình ruột thịt của mình sau 45 năm thất lạc.

Ông Minh, hiện khoảng 55 tuổi, vẫn nhớ mình hồi bé tên là Thuần và lớn lên trong một gia đình với những ký ức về tuổi thơ nghịch ngợm giữa nắng gió. Không biết chữ, ông Minh hằng ngày chạy xe đi kiếm củi khô về bán và làm đủ nghề để kiếm tiền nuôi 4 người con. Tuy nhiên, ông không còn nhớ chi tiết về gia đình ruột thịt của mình và không biết mình đi lạc từ đâu.

Ông Minh cho biết, vào năm 1980, ông lạc mẹ trong một lần đi chợ và được bố mẹ nuôi nhận về, đặt tên là Nguyễn Văn Minh. Gia đình bố mẹ nuôi sống tại Bình Thuận (nay là Lâm Đồng). Sau lần bố nuôi giúp tìm kiếm gia đình ruột thịt không thành, ông Minh không còn mơ đến chuyện đó nữa.

Nhưng nhờ sự giúp đỡ của chương trình NCHCCCL, ông Minh đã tìm lại được gia đình ruột thịt của mình. Chương trình đã khoanh vùng tìm kiếm và tìm đến vùng đất cát trắng tinh như sa mạc mà ông kể, là Bình Định (nay là Gia Lai). Tại đây, ông Minh đã đoàn tụ với gia đình ruột thịt của mình trong chương trình, và giây phút đoàn tụ đã khiến những người em ngồi bên dưới khán phòng xúc động.

6 anh em gặp nhau trên sân khấu, nước mắt tuôn rơi. Đó là một khoảnh khắc đầy cảm động và hạnh phúc, đánh dấu sự đoàn tụ của gia đình sau nhiều năm xa cách. Chương trình NCHCCCL đã xây dựng được một hệ thống dữ liệu rất hữu ích trong việc kết nối người đi tìm và người thất lạc.

Thông qua website haylentieng.vn, người xem hoàn toàn có thể tự tra cứu những thông tin liên quan đến người thân thất lạc của mình bằng cách gõ tên, năm sinh, quê quán… Đây là một công cụ hỗ trợ đắc lực cho những người đang tìm kiếm gia đình ruột thịt của mình.

Chương trình NCHCCCL đã mang lại hy vọng và hạnh phúc cho nhiều gia đình, và trường hợp của ông Minh là một trong những minh chứng cho điều đó. Qua chương trình, nhiều người đã tìm lại được gia đình ruột thịt và nối lại những mối quan hệ thân thiết đã bị gián đoạn trong nhiều năm.